Pierwsze ślady ludzkiej działalności na terenie Bardejowa pochodzą ze starszej epoki kamienia. Nieznaną przeszłość zdradzają cenne artefakty – ostrze rogowe i ostrze z czarnego krzemienia, które obecnie znajdują się w Muzeum Szaryskim. Oba narzędzia należą do grupy kultury graweckiej z końca epoki lodowcowej (około 20 000 lat p.n.e.). W tym okresie prawdopodobnie dochodziło tutaj do przemieszczania pojedynczych grup łowieckich. Jednak najbardziej interesującym okresem jest późna doba kamienna (2500 – 1800 p.n.e.) związana z budową widocznych do dzisiaj kamiennych mogił.

Później w okresie średniowiecza rozwój osiedlenia był warunkowany głównie strategicznym położeniem na ważnym szlaku handlowym. Połączenie prowadziło z południa, z Preszowa przez doliny cieków wodnych (Sekčov i Šibská voda), aby następnie było kontynuowane trzema przejściami na północ za łuk karpacki.

Najstarsza pisemna wzmianka o Bardejowie pochodzi z Kroniki Ipatijewskiej z 1241 roku. W tym okresie Bardejów stanowił ważne miejsce na szlaku handlowym z Królestwa Węgier do Polski i obszaru Galicji. Sześć lat później Bardejów jest wspominany jako rozwinięta wieś w liście władcy Beli IV. Dokument dotyczył wniosku mnichów cystersów z klasztoru w Bardejowie o nowe wyznaczenie granic obszaru, gdyż preszowscy Niemcy samowolnie zniszczyli stare oznaczenia obszaru.

W połowie XIII wieku Bardejów uzyskał prawo do organizowania targów, które przyciągały handlarzy z okolicy, jak również niemieckich osadników, którym w 1320 roku król Karol Robert udzielił ważne przywileje. Kolejnym przywilejem było prawo poboru myta. Obronną pozycję miasta na granicy Królestwa Węgier i Polski potwierdził nakaz wzmocnienia Bardejowa fortyfikacjami i basztami, wydany przez króla Ludwika Węgierskiego w 1352 roku. W tym samym roku miasto uzyskało również prawo organizowania corocznego jarmarku z okazji święta św. Idziego. Kolejny przywilej, prawo do wymierzania kary śmierci, zostało mu nadane w 1365 roku. Umożliwiało wieszanie, ścinanie, tortury na śmierć osób naruszających prawo, a w przypadku łagodniejszych występków wtrącanie do lochu i bicie kijem. Największym honorem był jednak przywilej z 1376 roku, na mocy którego Bardejów uzyskał status wolnego miasta królewskiego.

Okres największego dobrobytu miasta nastąpił w XV wieku. Było to związane z dynamicznym rozwojem handlu i rzemiosła. W Bardejowie w tych czasach działało ponad 50 cechów i zostało udokumentowanych 64 specjalizacji rzemiosła. Po przyznaniu prawa składowania w 1402 roku obcych kupców obowiązywał tutaj obowiązek oferowania swojego towaru na sprzedaż. W 1427 roku król Zygmunt Luksemburski przedłużył okres trwania jarmarku z ośmiu do 14 dni, a ponadto zezwolił na drugi jarmark. Największa korzyść płynęła jednak z monopolu na produkcję płótna. Ekonomiczna siła miasta rozrosła się do tego stopnia, że miasto weszło w posiadanie między innymi lukratywnych winnic w regionie tokajskim.

Wino stanowiło ważny artykuł eksportowy. Eksport odbywał się do miast na południu Polski, zwłaszcza do Krakowa. Znaczenie miasta zwiększyło również istnienie tartaku, młynów, cegielni, browaru, składu soli i szklarni. W latach 1402 – 1403 Bardejów okupowało polskie wojsko, a w 1412 roku Zygmunt Luksemburski oddał miasto pod zastaw za 13 tysięcy złotych polskiemu szlachcicowi Balickiemu na niemal sto lat. Od 1453 roku Bardejów ma własny herb, który nadał mu król węgierski Władysław Pogrobowiec.

XVI wiek był związany przede wszystkim z rozwojem kultury, nauki i sztuki. Głównym bodźcem był gwałtowny rozwój ruchu reformacyjnego dążącego do odrodzenia kościoła katolickiego i jego wpływu na życie polityczne i kulturowe. W mieście działał Leonard Stöckel, jedna z najwybitniejszych postaci reformacji w ogóle. W 1549 roku ułożył wyznanie wiary pięciu górnowęgierskich miast Confessio Pentapolitana, na mocy którego Koszyce, Preszów, Bardejów, Sabinov i Lewocza oficjalnie ogłosiły przynależność do protestantyzmu. Centrum nauki i kultury w Bardejowie było słynne gimnazjum, edukacji mieszkańców sprzyjało również udostępnienie pierwszej publicznej biblioteki w Królestwie Węgier. Miasto w tym czasie rozsławiły także dwie drukarnie – Dávida Gutgesela i Jakuba Klosza.

W XVII wieku Bardejów znacznie ucierpiał z powodu częstych najazdów wojsk cesarskich oraz powstańców stanowych. Tragiczne w skutkach następstwa miało kilka epidemii moru. W latach 1679 i 1686 wybuchły ogromne pożary, które zniszczyły niemal wszystkie obiekty mieszkalne. Długotrwały proces odnowy przerwała epidemia moru w latach 1710 – 1711 o katastrofalnych skutkach. Zmarło wtedy 2000 mieszkańców.

We wzroście znaczenia miasta podczas XVIII i XIX wieku znacząco pomogło popularne na całym świecie uzdrowisko Bardejów-Zdrój. Punktem zwrotnym w historii miasta było podłączenie do sieci kolejowej w 1893 roku. W latach 1878 i 1902 miasto dosięgnęły największe pożary w historii, które przyczyniły się do biedy i masowej emigracji. Pomimo tego na przełomie XIX i XX wieku rozwinął się drobny przemysł a lokalna fabryka zabawek była rozpoznawalna na arenie międzynarodowej. W 1894 roku został wybudowany hotel Republika, a rok później szpital. W roku 1897 powstała sala teatralna.

Na historię miasta znacząco wpłynęła pierwsza wojna światowa. Od jesieni 1914 do wiosny 1915 roku okolica Bardejowa była miejscem trudnych walk pomiędzy wojskiem rosyjskim oraz siłami austriacko-węgierskimi i niemieckimi. Po jej zakończeniu, wraz z powstaniem Republiki Czechosłowackiej, miasto zaczęło się intensywnie rozwijać i budować demokratyczne struktury. Bardejów stał się schronieniem dla setek polskich uciekinierów, którzy marzyli o życiu w tolerancyjnym i prosperującym środowisku. Dynamiczny progres zatrzymał dopiero światowy kryzys gospodarczy.

Ogromne piętno na charakterze miasta już na zawsze odcisnęła II wojna światowa, podczas której doszło do dużych strat w ludziach. Reżim rządzący wraz z lokalnymi członkami przyczynił się do zlikwidowania ogromnej większości członków lokalnej społeczności żydowskiej.

Po zakończeniu wojny miasto zaczęło ponownie się rozwijać. Liczba miejsc pracy rosła i masowo przeprowadzali się tutaj mieszkańcy wsi. Dużą uwagę poświęcano zabytkom kultury, szczególnie kościołowi św. Idziego oraz historycznemu ratuszowi. W 1986 roku za renowację zabytków Międzynarodowe Kuratorium Fundacji ICOMOS przy UNESCO przyznało miastu Bardejów Złoty Medal Europejski.

W 2000 roku historyczne jądro miasta wraz z tzw. Żydowskim Podgrodziem zostało wpisane na listę Światowego Kulturowego i Przyrodniczego Dziedzictwa UNESCO. Tym samym w Bardejowie symbolicznie rozpoczęła się era nowego milenium.
 


Translated by:
Mgr. Przemysław Masio