Duma górnego Szarysza, perła wschodu, najbardziej gotyckie czy najpiękniejsze miasto na Słowacji. To częste określenia jednego z najstarszych i najlepiej zachowanych słowackich miast – Bardejowa.

Najstarsza wzmianka o Bardejowie pochodzi z 1241 roku. Na początku XIV wieku w osadzie leżącej na ważnym szlaku handlowym, łączącym Polskę z Królestwem Węgier, osiedli niemieccy koloniści ze Śląska. Król Karol Robert w 1320 roku udzielił im rozległych przywilejów, które przyspieszyły proces przetwarzania siedziby w miasto. W 1376 roku król Ludwik Węgierski podniósł Bardejów do rangi wolnego miasta królewskiego. Niezależność miasta oraz bezpieczeństwo handlu i rzemiosł gwarantowały fortyfikacje miejskie z bramami nie do zdobycia, potężnymi basztami i fosą.

W XIV i XV wieku zaradność kupców i rozwój rzemiosł wyniosły miasto na szczyt sławy i bogactwa. Z tego okresu zachowało się wiele niemych świadków złotego wieku miasta, przede wszystkim budynki świeckie i kościelne, które do dzisiaj nadają miastu średniowieczny charakter.

Starodawne miasto tworzy spójny system budynków historycznych i dróg, ograniczony niemal ciągłym pasem fortyfikacji miejskich. Centralną część centrum stanowi prostokątny Plac Ratusza (słow. Radničné námestie), otoczony szeregiem domów mieszczańskich z typowymi dwuspadowymi elewacjami. Jego dominującymi elementami są Bazylika św. Idziego i budynek historycznego ratusza.

Urbanistyczny kompleks centrum miasta Bardejów stanowi jedyną w swoim rodzaju strukturę wysoko rozwiniętego średniowiecznego miasta. Unikalny plan z regularną siecią ulic wokół rozległego rynku jest ważnym świadectwem europejskiej cywilizacji końca średniowiecza. System ten zachował się tutaj w godnym podziwu zakresie, bez jakichkolwiek dramatycznych interwencji na dużą skalę. W celu ochrony tej rzadkiej lokalizacji w połowie XX wieku powołano tutaj miejską strefę zabytków.

Plac od wschodniej, zachodniej i południowej strony otaczają domy mieszczańskie o gotyckim charakterze, z modyfikacjami renesansowymi, barokowymi lub klasycystycznymi. Pośrodku stoi uroczy gotycko-renesansowy budynek byłego ratusza z początku XVI wieku, dzisiaj przestrzeń na historyczną ekspozycję poświęconą historii miasta Bardejów.

Najważniejszym zabytkiem miasta jest rzymskokatolicka Bazylika św. Idziego, usytuowana w północnej części placu. Najstarsza część tej potężnej, trójnawowej budowli pochodzi z XV wieku. Wewnątrz dominuje system 11 gotyckich ołtarzy skrzydłowych z XV wieku, z których pewne elementy są uważane za czołowe w swoim gatunku prace rzeźbiarskie o znaczeniu europejskim.

W bezpośrednim pobliżu kościoła stoi kolejny cenny zabytek – renesansowy budynek byłego gimnazjum humanistycznego. Łacińska szkoła miejska została złożona w 1538 roku. Rektorem został Leonard Stöckel, wybitny teolog reformacji i uczeń Martina Lutra. Za jego kadencji szkoła zdobyła renomę i jakość. Przedstawienia szkolne należały tutaj do pierwszych bodźców prowadzących do rozwoju teatru na Słowacji. Gimnazjum rozwiązano w 1775 roku. Na froncie budynku uwagę zwraca duży zegar słoneczny.

Niemal wszystkie domy mieszczańskie na rynku służyły również do celów handlowych. Pomieszczenie reprezentacyjne było ozdobione dekoracjami kamieniarskimi i malarskimi, a wejścia do budynków okazałymi portalami. Wiele z domów do dzisiaj zachowało pierwotny, gotycki charakter.

Do najbardziej interesujących należą Dom Gantzaughów (nr 13), udekorowany rokokowymi malunkami, Dom Miejski (nr 16) wybudowany na połączonej przestrzeni trzech niegdysiejszych domów gotyckich, dom nr 26 z rokokowym malowidłem Koronowania Maryi Panny, Dom Winny (nr 42) z miejskimi winnymi piwnicami z XIV wieku czy Dom Rhody’ego w południowo zachodnim rogu placu, zdecydowanie różniący się od pozostałych zewnętrznym, sklepionym korytarzem filarowym– podcieniem.

Przed bazyliką znajduje się rzeźba św. Floriana. Barokowa kamienna podobizna patrona strażaków została wybudowana na pamiątkę pożaru, który w 1774 roku zniszczył miasto.

Z dalszych klejnotów historycznego jądra miasta warto wspomnieć przede wszystkim Synagogę Bikur Cholim na ulicy Kláštorskiej, obiekt byłego klasztoru franciszkańskiego z Kościołem św. Jana Chrzciciela, Dom Kata na ulicy Veternej czy jeden z najstarszych zabytków architektury w ogóle – Słup Lampy w ogrodzie Starego Szpitala, pod którym kiedyś bardejowski kat ścinał głowy skazanym.

Specyficznym znakiem rozpoznawczym Bardejowa jest miejski system fortyfikacji. Jedne z najlepszych średniowiecznych fortyfikacji miejskich na Słowacji należą dzisiaj do najlepiej zachowanych w Europie. Pierwsza wzmianka na ich temat pochodzi z 1352 roku, kiedy król Ludwik Węgierski zarządził ogrodzić miasto murem, wzmocnić basztami i zamknąć bramami nie do zdobycia.

Mur zamkowy z bramami, basztami i fosą był stopniowo wzmacniany kładkami, przesuniętą linią parkanu i zewnętrznym murem okopowym. Bramy wejściowe były chronione mostem zwodzonym a od XVI wieku również w formie okrągłej budowli zwanej barbakan. Mur posiadał cztery bramy, i ze względu na ryzyko napaści codziennie do miasta wchodzono inną. O tym, którą bramą będzie się wchodzić, decydowano zawsze rano danego dnia.

Do dzisiaj stoją Gruba, Mała, Prochowa, Klasztorna, Szkolna, Północna, Renesansowa, Prostokątna, Czerwona i Duża Baszta. Z czterech bram najlepiej zachowała się Brama Dolna, której drewniany most zwodzony w 1821 roku został zastąpiony kamiennym. W dużym stopniu jest również widoczna Brama Górna z barbakanem i kamiennym mostem.

W 2000 roku historyczne centrum miasta Bardejów wraz z Podgrodziem Żydowskim zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Więcej informacji:
wikipedia.org

 


Translated by:
Mgr. Przemysław Masio