Pasjonujesz się historią wojen światowych? Chętnie odwiedzasz miejsca pamięci i podziwiasz artefakty walk pierwszej połowy XX wieku? Pomniki, cmentarze, ekspozycje, technika wojskowa, rekonstrukcje bitewne czy historie życia doświadczonej przez wojny ludności. Region górnego Szarysza ma Ci wiele do zaoferowania!

Zarówno podczas pierwszej, jak i drugiej wojny światowej właśnie północny wschód Słowacji był miejscem najkrwawszych walk na terenie Królestwa Węgierskiego czy Czechosłowacji. Tysiące martwych żołnierzy i dziesiątki spalonych wsi w pobliżu miast Bardejów i Svidník było następstwem walk pomiędzy rosyjskim a austriacko-węgierskim wojskiem podczas rosyjskiej ofensywy w latach 1914 – 1915, jak również operacji karpacko-dukielskiej i walk partyzanckich w latach 1944 – 1945.

49 Dywizja Rosyjskiego Wojska, 2 Kompania Pułku Drużyny Czeskiej, 28 Praski Pieszy Pułk Armii Austriackiej czy ćwierć wieku później niemiecka 1. Armia Pancerna, 1. Ukraiński Front Armii Czerwonej, Brygada Partyzancka Čapajev i dalsze formacje wojskowe w znacznym stopniu wyznaczały współczesną historię regionu i życie ludzi, na których swoje piętno odcisnęły istotne wydarzenia.

Podczas pierwszej wojny światowej została zniszczona większość wsi na północ od Bardejowa, przy czym doszło również do znacznego uszkodzenia ruin Zamku Zborowskiego. Głęboki ślad w regionie pozostawiły także walki wyzwoleńcze pod koniec II wojny światowej.

Najbardziej widocznym zabytkiem tragicznych wydarzeń są dziesiątki cmentarzy wojskowych w okolicy Bardejowa i Svidníka. Do najlepiej zachowanych należą cmentarze z okresu I wojny światowej we wsiach Becherov, Chmeľová, Stebník, Zborov, Vyšná Polianka, Nižná Polianka, Mikulášová, Cernina, Vyšný Mirošov, Svidník, Stropkov, Bodružal, czy największy we wsi Veľkrop, cmentarze niemieckich żołnierzy poległych podczas II wojny światowej we wsiach Zborov i Hunkovce, cmentarz żołnierzy 1 Czechosłowackiego Korpusu Armijnego na Dukli i cmentarz ofiar Masakry w Tokajíku z II wojny światowej w Tokajíku. W Nižnej Poliance w celu upamiętnienia I wojny światowej udostępniono izbę pamięci poświęconą Frontowi Karpackiemu.

Niezwykle ważna z perspektywy historii wojennej jest wieś Becherov (16 km na północ od Bardejowa), w okolicy której podczas I wojny światowej doszło do wielkich walk pomiędzy wojskiem austriacko-węgierskim a rosyjskim. Na upamiętnienie żołnierzy poległych w pobliżu wsi, na pogranicznym wzgórzu Dujava króluje pomnik z 1933 roku, który zaprojektował znany słowacki architekt Dušan Jurkovič. Pochowanych jest tam 168 austriacko-węgierskich i 135 rosyjskich żołnierzy. Na lokalnym cmentarzu z I wojny światowej znajdują się 74 groby poległych żołnierzy.

Na tym jednak burzliwe losy wsi się nie kończą. Podczas II wojny światowej 60 mężczyzn z Becherova odeszło ze wsi, aby przyłączyć się do partyzantów w walkach przeciwko niemieckim okupantom. Pod koniec wojny podczas walk wyzwoleńczych Becherov został znacznie uszkodzony. Na cześć poległych mieszkańców wsi wybudowano na jej terenie kolejny pomnik.

W czasach Słowackiego Powstania Narodowego (SNP) ważnym ośrodkiem partyzantów na wschodzie republiki była wieś Kríže (22 km na południowy zachód od Bardejowa) u podnóża gór Čergov. Działała tutaj partyzancka brygada Čapajev, później Związek Partyzantów Alexander Nevský. Za odważną pomoc partyzantom wieś została odznaczona Orderem Czerwonej Gwiazdy. Na cześć bohaterów od 1960 roku nad wsią wznosi się majestatyczny pomnik SNP. Na pobliskim strategicznym zboczu znajdują się również zachowane wojskowe okopy czy zrekonstruowana ziemianka.

Dalszym zabytkiem z czasów II wojny światowej jest tajny partyzancki szpital nad wsią Livov (24 km na południowy zachód od Bardejowa) pochodzący z 1944 roku. Wybudowali i prowadzili go lokalni członkowie ruchu oporu, za co później zostali srogo ukarani przez Niemców. Szpital ten był przejawem nadzwyczajnej ofiarności i bohaterstwa lokalnych mieszkańców i stał się symbolem w całej Słowacji.

We wsi Tokajík w pobliżu Stropkova znajduje się ekspozycja Muzeum SNP pod nazwą Faszystowskie Represje na wschodniej Słowacji. Naprzeciwko muzeum stoi pomnik poświęcony ofiarom masakry w Tokajíku, które zostały zamordowane podczas palenia wsi pod koniec II wojny światowej. Była to zemsta niemieckich jednostek za pomoc lokalnym partyzantom. Dalszy pomnik stoi w samym miejscu masakry w pobliżu wsi.

Miejscem najkrwawszych walk na Słowacji była okolica miasta Svidník (36 km na wschód od Bardejowa), gdzie jesienią 1944 roku przebiegała Operacja karpacko-dukielska. Celem jednej z największych górskich bitew II wojny światowej miało być połączenie sił powstańczych na terenie Słowacji z Armią Czerwoną. W sumie w bitwie poległo ponad 30 000 żołnierzy. Niemcom udało się zatrzymać armię sowiecką, ale za cenę anormalnej liczby ofiar. Kilka wsi w okolicy Przełęczy Dukielskiej zostało całkowicie zniszczonych.

W mieście Svidník stoi dzisiaj monumentalny Pomnik Armii Czerwonej z 1954 roku, gdzie jest pochowanych ponad 9 000 żołnierzy sowieckich, którzy polegli w walkach na Słowacji. W jego sąsiedztwie znajduje się Wojskowe Muzeum Historyczne, specjalizujące się w historii I wojny światowej w Karpatach Wschodnich okresu międzywojennego i okresu II wojny światowej ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu Operacji karpacko-dukielskiej, ruchu partyzanckiego i wyzwalania Słowacji w latach 1944 – 1945. Nadzwyczaj rzadki i atrakcyjny zbiór artefaktów znajduje się wewnątrz muzeum oraz na zewnątrz.

Bezpośrednio na Dukli, na terenie wsi Vyšný Komárnik, stoi dalszy monument – Pomnik I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego. Dzieło składające się z pylonu o wysokości 28 m z salą obrzędową symbolizuje atak wojsk na wrogą obronę.
Wyjątkowa ekspozycja ciężkiej techniki wojskowej jako wspomnienie walk o Przełęcz Dukielską jest zainstalowana wzdłuż Doliny Śmierci, w pobliżu wsi Kapišová. Dalsze eksponaty znajdują się w okolicy wsi Vyšný i Nižný Komárnik.

W samym mieście Bardejów wydarzenia II wojny światowej upamiętnia Plac SNP z pomnikiem wyzwolicieli.

Lokalizacje:
maps.google.com
 


Translated by:

Mgr. Przemysław Masio
 


Propozycje wycieczek:
www.tik.bardejov.travel